Friesland
Keileem | zeeklei | zand | schelpen

Steen recept I: zeeklei + schelpen
Steen recept II: keileem

Het materiaal zit op een armlengte onder het oppervlak verborgen en heeft hier 150.000 jaar gelegen (Saaliën). Het was een ijskoude tijd, grote ijstongen uit het noorden brachten het materiaal hiernaartoe. De ijsmassa vermaalde, perste en drukte uiteindelijk de stuwwal omhoog. In de laatste ijstijd was het niet het ijs maar de wind die een nieuw laag bracht, het dekzand. 6.000 jaar geleden omsloot het veen de stuwwal en werd het een eiland in een veenmoeras. Pas in de late middeleeuwen doorbrak het zeewater de veenbulten en werd de stuwwal door zuidwesterstormen tot een ‘klif’.

Landschap: Klif +7,0 m NAP, strand +0,5m NAP
> stuwwal met aan de westzijde een door de Zuiderzee ontstane klif.
Pas in de late middeleeuwen doorbrak het zeewater de veenbulten en werd de stuwwal door zuidwesterstormen tot een ‘klif’.
Cultuurlandschap:
> Tuunwallen en drinkpoelen
Het hunebed bij Rijs is, samen met de hunebedden van Noordlaren en Heveskesklooster (beiden in de provincie Groningen), het enige dat buiten Drenthe werd gevonden.
Mineraal: keileem, zeeklei, dekzand
Holocene afzetting: 0,3 meter
Afzetting heden: De schelpen van de bodem van het IJsselmeer.
Eroderen heden: de steile klifhelling erodeerd langzaam weer tot glooiing
Bodemdaling: -0,5mm/jaar
Water: Nadat de Zuiderzee IJsselmeer was geworden, bleef het waterniveau constant. De steile wanden werden schuiner en het afgespoelde zand en leem bleef aan de voet van de kliffen liggen. Door de verzoeting van het IJsselmeer raakten de kliffen en het strand begroeid met bomen, struiken en planten.
Wind: drukt de golven tegen de waterkant
Plant: n.t.b.

Sediment 1: keileem, ongeveer 150.000 jaar oud
Sediment 2: zeeklei, 90 tot 800 jaar oud

De stuwwallen zijn van oudsher een goede vestigingsplaats voor mensen. De natuurlijke verhoging in het landschap bood bescherming tegen het water. Jagers bezochten ongeveer 100.000 jaar v.Chr. al de stuwwallen. Archeologen hebben bijlen en afslagen bij Elahuizen, Hemelum en Oudemirdum gevonden. Ook sporen van de Hamburgercultuur en Tjongercultuur geven blijk van deze vroege bewoning. Pas vanaf de nieuwe steentijd (4900-2000 v.Chr.) werden de stuwwallen permanent bewoond. Een samenleving van jagers-verzamelaars met een nomadisch bestaan ging over in een samenleving van mensen in nederzettingen gericht op landbouw en veeteelt. Uit deze periode stamt ook het hunebed dat bij Rijs gevonden werd. Helaas zijn de stenen afgevoerd.

Voor een lange tijd was het glooiende landschap bedekt met heide. Pas vanaf de negende eeuw werd het gebied ontgonnen door de monniken van de sint Odulfsabdij. Op de flanken van de stuwwal ontstonden de dorpen terwijl hun akkers op de hoger gelegen delen lagen. De zuiderzeekant werd ingericht als hooiland. Hier had de wind vrij spel.

AUDIO fragment